Phát hiện loài mới và ghi nhận nhiều loài cây dược liệu quý ở các đảo lớn gần bờ vùng Nam Bộ

Ngày: 13/08/2024 | 5663

Lần đầu tiên, PGS. TS. Đặng Văn Sơn và cộng sự Viện Sinh học nhiệt đới - Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam (Viện Hàn lâm) đã xây dựng thành công cơ sở dữ liệu về tài nguyên cây dược liệu ở các đảo lớn gần bờ vùng Nam Bộ, các thông tin được quản lý và sử dụng bằng phần mềm chuyên ngành và tương thích với hệ thống dữ liệu toàn cầu GBIF. Đặc biệt, các nhà khoa học đã phát hiện và mô tả một loài dược liệu mới cho khoa học là Thiên niên kiện côn đảo (Homalomena perplexa K.Z.Hein, Vuong, Bao & V.S.Dang). Kết quả nghiên cứu góp phần quan trọng vào việc quản lý, bảo tồn và sử dụng bền vững nguồn tài nguyên dược liệu tại khu vực.

Tiềm năng dược liệu các đảo vùng Nam Bộ

Ở Việt Nam, nguồn cây dược liệu mọc tự nhiên cung cấp 10.000 - 20.000 tấn dược liệu mỗi năm, đáp ứng nhu cầu sử dụng trong nước, nhiều loại dược liệu có giá trị kinh tế cao thường xuyên được xuất khẩu (Viện Dược liệu, 2016). Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân như: Biến đổi khí hậu, thiên tai, nạn khai thác không hợp lý… nên nguồn tài nguyên cây dược liệu nước ta đang bị suy giảm nghiêm trọng. Theo thống kê, có 144 loài được đưa vào diện bảo tồn ở Việt Nam (Nguyễn Tập, 2019).

Nam Bộ là phần đất tận cùng ở phía Nam Việt Nam, có tổng diện tích 63.487,85 km², với mật độ dân số lớn thứ hai trong cả nước (Sterling et al., 2007). Trong đó, có nhiều đảo lớn, nhỏ tập trung chủ yếu ở các tỉnh ven biển kéo dài từ Bà Rịa - Vũng Tàu xuống đến mũi Cà Mau với nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú và đa dạng. Tuy nhiên, hiện nay, vẫn chưa có công trình nghiên cứu sâu về tiềm năng và hiện trạng nguồn tài nguyên cây dược liệu trên khu vực này.

Xuất phát từ thực tế trên, các nhà khoa học Viện Sinh học nhiệt đới đã đề xuất và được Viện Hàn lâm phê duyệt thực hiện đề tài: “Nghiên cứu sự đa dạng, phân bố và đánh giá tiềm năng nguồn tài nguyên cây dược liệu trên các đảo vùng Nam Bộ, Việt Nam” (mã số: VAST04.03/22-23). Kết quả nghiên cứu được công bố trong 2 bài báo trên tạp chí khoa học quốc tế uy tín thuộc danh mục SCIE, 4 bài báo trong nước và được Hội đồng nghiệm thu cấp Viện Hàn lâm đánh giá xếp loại A.

Điều tra phát hiện

Trong 2 năm thực hiện đề tài, các nhà khoa học đã tiến hành khảo sát tại 6 đảo lớn gần bờ gồm Phú Quốc, Côn Đảo, Nam Du, Hòn Sơn, Hòn Tre và Long Sơn và đã ghi nhận có 1.113 loài thuộc 620 chi, 166 họ của 4 ngành thực vật bậc cao có mạch, bao gồm ngành Thông đất (Lycopodiophyta), Dương xỉ (Polypodiophyta), Thông (Pinophyta) và Ngọc lan (Magnoliophyta). Trong đó, có 99 loài cây dược liệu có giá trị bảo tồn theo Sách Đỏ Việt Nam (2007), Danh lục Đỏ cây thuốc Việt Nam (2019) và Nghị định 84/2021/NĐ-CP của Chính phủ. Đồng thời, nhóm tác giả đã xây dựng thành công bộ cơ sở dữ liệu số cho 300 số hiệu mẫu của 117 loài cây dược liệu ở các đảo lớn gần bờ vùng Nam Bộ trên phần mềm BRAHMS. Nhóm nghiên cứu cũng thu thập được 351 mẫu tiêu bản và lưu trữ tại Bảo tàng động vật - thực vật (thuộc Viện Sinh học nhiệt đới). Đồng thời, PGS.TS. Đặng Văn Sơn và cộng sự đã phân lập, xác định cấu trúc 4 hợp chất của Đại cán tam sắc (Macrosolen tricolor), một loài cây dược liệu tiềm năng. Hoạt tính sinh học của cao chiết này cho thấy chúng có hoạt tính ức chế, kháng viêm và gây độc tế bào ung thư vú.

Đặc biệt, trong số các loài cây dược liệu đã ghi nhận, có 1 loài mới được mô tả và công bố cho khoa học tên là Thiên niên kiện côn đảo - Homalomena perplexa K.Z.Hein, Vuong, Bao & V.S.Dang. Loài này được phát hiện ở Vườn Quốc gia Côn Đảo, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu và được công bố ở tạp chí quốc tế Taiwania, tập 68 số 3 năm 2023.

PGS. TS. Đặng Văn Sơn chia sẻ: Nguồn tài nguyên cây dược liệu ở các đảo lớn gần bờ vùng Nam Bộ khá đa dạng và phong phú, trong đó, nhiều loài dễ trồng, thích nghi tốt với điều kiện khí hậu biển đảo, có giá trị kinh tế cao như Sâm côn đảo, Kỳ nam kiến, Huyết rồng, Mỏ quạ nam, Hồng sim, Thiên niên kiện, Thiên niên kiện côn đảo, Núc nác, Đại cán tam sắc… Nhóm dược liệu này cần được tiếp tục nghiên cứu về mô hình trồng và sớm mở rộng việc nhân giống ở địa phương nhằm cải thiện thu nhập cho người dân biển đảo. Ngoài ra, nhiều loài còn là nguồn nguyên liệu chiết xuất, tinh chế hoạt chất sử dụng trong các chế phẩm sinh học như viên nang, viên nén, trà hòa tan, siro,... các sản phẩm này thường dễ sử dụng, có hiệu quả cao và chi phí thấp. Kết quả nghiên cứu cũng ghi nhận được 20 bài thuốc dân gian của người dân địa phương có sử dụng đơn loài hoặc nhiều loài dược liệu kết hợp. Tuy nhiên, nhiều đảo đặc biệt là các đảo xa bờ vẫn chưa được khảo sát. Vì vậy, nhóm tác giả mong muốn tiếp tục mở rộng nghiên cứu để có cơ sở dữ liệu đầy đủ và toàn diện hơn trong tương lai.

Thông tin về chủ nhiệm:

PGS. TS. Đặng Văn Sơn là tác giả và đồng tác giả của 200 bài báo khoa học, trong đó có hơn 100 bài trên các tạp chí quốc tế thuộc danh mục SCI/SCIE, tác giả và đồng tác giả của 3 sách chuyên khảo. Ông đã và đang chủ nhiệm 10 đề tài/nhiệm vụ nghiên cứu các cấp, trong đó có 1 đề tài cấp Nhà nước, 1 đề tài cấp Viện Hàn lâm, hướng dẫn 3 nghiên cứu sinh và 10 học viên cao học về chuyên ngành thực vật.

Tin: Chu Thị Ngân