Quy trình chiết hỗn hợp alcaloit từ củ Ráy dại (Alocasia odora K. Koch)

Ngày: 28/04/2024 | 7383

Bằng độc quyền giải pháp hữu ích số 3370 “Quy trình chiết hỗn hợp alcaloit từ củ Ráy dại (Alocasia odora K. Koch)” đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp cho TS. Nguyễn Thị Thu Hà và các đồng nghiệp thuộc Viện Hóa học, Viện Hàn lâm KHCNVN ngày 25/10/2023. Giải pháp hữu ích đề cập đến quy trình chiết hỗn hợp alkaloid từ củ Ráy dại (Alocasia odora K. Koch) thuộc chi Ráy (Alocasia), họ Ráy (Araceae) và hỗn hợp thu được từ quy trình này có tác dụng ức chế enzym xanthin oxidaza, một enzym đóng vai trò rất quan trọng trong việc hình thành axit uric và là nguyên nhân trực tiếp gây ra bệnh gút.

Gút là bệnh lý chuyển hóa liên quan đến tăng nồng độ axit uric trong máu, đặc trưng bởi những đợt viêm khớp cấp hoặc viêm khớp mạn tính do lắng đọng tinh thể mononatri urat. Trước đây, gút được coi là bệnh hiếm gặp nhưng từ những năm đầu của thế kỉ 21, tỷ lệ bệnh gút đang gia tăng rất nhanh trên thế giới, nó ngày càng phổ biến trong xã hội hiện đại và trở thành một vấn đề đáng quan tâm. Các biểu hiện lâm sàng của bệnh và mối liên quan với các bệnh lý khác như tim mạch, sỏi thận, đái tháo đường, béo phì, cao huyết áp, đột quỵ,… có nhiều thay đổi theo chiều hướng xấu khiến bệnh trở nên khó điều trị. Điều này làm giảm chất lượng cuộc sống, gia tăng tỷ lệ tàn phế và tử vong trên nhiều bệnh nhân. Gút được dự đoán là một trong những căn bệnh chuyển hóa phổ biến nhất trong tương lai, chỉ đứng sau bệnh tiểu đường tuýp 2. Axit uric là sản phẩm cuối của quá trình chuyển hóa purin trong cơ thể. Việc sản xuất axit uric được xúc tác bởi enzym xanthin oxidaza ở gan, nó đóng vai trò quan trọng trong quá trình oxy hoá hypoxanthin thành xanthin và oxy hoá xanthin thành axit uric. Dựa vào mối liên quan mật thiết giữa nồng độ axit uric máu và enzym xanthin oxidaza đối với bệnh gút, nên ức chế enzym xanthin oxidaza là một trong những cơ chế chính mà các thuốc phòng và điều trị gút đang hướng tới. Các thuốc tổng hợp hiện nay vẫn đóng vai trò chính trong điều trị bệnh gút với mục tiêu chính là hạ axit uric máu và chống viêm, ưu điểm của thuốc tổng hợp là tác dụng nhanh, sử dụng thuận tiện nhưng các thuốc này thường đi kèm một số tác dụng không mong muốn như các phản ứng quá mẫn, độc với thận, tủy xương,... làm hạn chế hiệu quả điều trị. Mặt khác, do bệnh mãn tính, người bệnh phải dùng thuốc trong thời gian dài nên chi phí điều trị rất tốn kém. Chính vì vậy, nỗ lực tìm kiếm những hoạt chất mới an toàn và hợp lý cho người sử dụng vẫn cần được tiếp tục. Một trong những định hướng đó là phát triển các thuốc hoặc chế phẩm bổ sung có nguồn gốc từ thực vật.

Chi Ráy Alocasia thuộc họ Ráy (Araceae) gồm hơn 100 loài, thường là các loại thảo mộc có nhựa mủ. Chúng được phân bố trên khắp vùng cận nhiệt đới ở châu Á và tây Thái Bình Dương. Trong Y học của nhiều nước trên thế giới, các loài trong chi Ráy được sử dụng làm thuốc chữa nhiều loại bệnh. Kết quả tìm kiếm trên Science Direct và Google Scholar cho thấy, các loài Alocasia chủ yếu được nghiên cứu về hoạt tính chống oxy hóa, chống khối u, gây độc tế bào ung thư, kháng khuẩn, làm lành vết thương, có tác dụng hạ đường huyết và mỡ máu, bảo vệ gan. Các nghiên cứu về thành phần hóa học chi Ráy chủ yếu gồm các lớp chất lignan, neolignan, terpenoit, alcaloit, glucozit với các aglycon rất đa dạng, cerebrozit, các axit béo mạch dài. Theo đánh giá của các nhà khoa học, chi Alocasia có đầy hứa hẹn nhờ tiềm năng của nó cho mục đích y học.

Cây Ráy dại (Alocasia odora K. Koch), có giá trị sử dụng rất lớn trong cả ngành dược và nông nghiệp. Tuy nhiên, những nghiên cứu về thành phần hóa học, đặc biệt là lớp chất alcaloit và tác dụng dược lý của loài thực vật này đến nay rất ít. Theo Y học cổ truyền, củ Ráy dại có tác dụng tiêu viêm, tiêu độc, lợi tiểu,… đều là một trong những tác dụng cần đạt được trong quá trình điều trị bệnh gút. Cho đến nay, chưa có công bố nào nghiên cứu về quy trình chiết hỗn hợp alcaloit từ loài thực vật này cũng như tác dụng ức chế enzym xanthin oxidaza của nó. Các kết quả nghiên cứu về thành phần hoá học và hoạt tính sinh học sẽ là cơ sở để sử dụng chúng làm thuốc phục vụ sức khoẻ cộng đồng một cách hiệu quả.

Mục đích của giải pháp hữu ích là đề xuất quy trình chiết hỗn hợp alcaloit từ củ Ráy dại (Alocasia odora K. Koch) và hỗn hợp alcaloit thu được từ quy trình này có tác dụng ức chế enzym xanthin oxidaza.

Cụ thể, giải pháp hữu ích đề xuất quy trình chiết hỗn hợp alcaloit chứa ba hợp chất Alocasin A, Hyrtiosin B và Hyrtiosulawesine từ củ cây Ráy dại (Alocasia odora K. Koch), trong đó quy trình này bao gồm các bước:

a) chuẩn bị nguyên liệu củ Ráy dại (Alocasia odora c. Koch) dưới dạng bột khô;

b) chiết bột củ Ráy dại bằng cách bổ sung bột thu được ở bước a) vào dung môi metanol (MeOH) trong điều kiện siêu âm;

c) thu cặn chiết MeOH bằng cách lọc lấy phần dịch ở bước b) và cất loại dung môi đến khối lượng không đổi;

d) thu hỗn hợp alcaloit bằng cách tinh chế cặn chiết MeOH thu được ở bước c) trên cột sắc ký với chất hấp thụ là silica gel và hệ dung môi rửa giải là CH2Cl2/MeOH theo tỉ lệ thể tích 9/1;

e) ba hợp chất Alocasin A, Hyrtiosin B và Hyrtiosulawesine thu được bằng cách tinh chế hỗn hợp alcaloit thu được ở bước d) trên cột Sephadex với dung môi MeOH/CH2Cl2 tỉ lệ 9/1.

Mục đích khác của giải pháp hữu ích đề cập đến hỗn hợp alcaloit có tác dụng ức chế enzym xanthin oxidaza thu được từ quy trình trên, trong đó hỗn hợp này chứa ba hợp chất bao gồm Alocasin A, Hyrtiosin B và Hyrtiosulawesine.

Hiệu quả đạt được của giải pháp hữu ích
Quy trình theo giải pháp hữu ích đã thu nhận được hỗn hợp alcaloit gồm ba hợp chất Alocasin A, Hyrtiosin B và Hyrtiosulawesine từ củ cây Ráy dại (Alocasia odora K. Koch). Quy trình được thực hiện đơn giản và hiệu quả với hàm lượng alcaloit lớn hơn 50% tính theo tổng hàm lượng của hỗn hợp thu được. Hỗn hợp này thể hiện tác dụng ức chế enzym xanthin oxidaza mạnh với giá trị IC50 là 18.56±1.2 pg/ml, là tiền đề cho các nghiên cứu tiếp theo nhằm phát triển và sử dụng hỗn hợp này trong hỗ trợ điều trị bệnh gút.

Tư vấn, hỗ trợ đăng ký bảo hộ độc quyền các loại hình quyền Sở hữu trí tuệ tại Viện Hàn lâm KHCNVN: Phòng Thông tin, Truyền thông Khoa học và Sở hữu công nghiệp, phòng I 3.1, nhà A11, số 18 Hoàng Quốc Việt. TEL: 024.37562551 - 0904.252.152. Email: pqduong@isi.vast.vn.

Tin: Trần Thị Kim Ngân