Vì sao sau tết Nguyên đán Giáp Thìn, 8 năm nữa mới lại có ngày 30 tết?

Ngày: 03/01/2024 | 7220

Gần đây, trên một số phương tiện thông tin đại chúng và mạng xã hội xuất hiện thông tin sẽ không có ngày 30 tết trong gần một thập kỷ tới. Bản tin KHCN có cuộc trò chuyện với ông Trần Tiến Bình, nguyên cán bộ Phòng Nghiên cứu Lịch thuộc Trung tâm Thông tin – Tư liệu, chuyên gia về Lịch, tác giả cuốn “Lịch Việt Nam thế kỷ XX-XXI”.

PV: Chào ông Trần Tiến Bình, theo Lịch Vạn niên, năm 2024 có ngày 30 tháng Chạp, tức ngày 30/12 Âm lịch. Tuy nhiên, phải chờ tới năm 2033 mới lại có ngày 30 tháng Chạp (30 Tết nguyên đán). Còn từ năm 2025 đến năm 2032, tháng Chạp chỉ có 29 ngày. Xin ông cho biết ý kiến về hiện tượng này.

Chuyên gia Trần Tiến Bình: Ngày mùng 1 Âm là ngày mà Trái Đất - Mặt Trăng - Mặt Trời theo thứ tự như trên nằm thẳng hàng, Mặt Trăng quay nửa tối về phía Trái Đất (cho nên các cụ ta thường nói; tối như đêm 30). Ngày này còn gọi là ngày Không Trăng (hay ngày Sóc); khi tính thấy điểm Sóc rơi vào bất cứ thời điểm nào trong ngày từ 0 giờ đến 24 giờ thì ngày đó là mùng 1 Âm. Tháng Âm lịch là độ dài khoảng cách giữa 2 ngày Sóc, được làm tròn thành 29 ngày (tháng thiếu) và 30 ngày (tháng đủ).

Sở dĩ như thế vì độ dài tháng Âm lịch thay đổi trong khoảng từ 29,27 ngày đến 29,84 ngày; trung bình là 29,53 ngày.

Việc tính toán chuyển động của các thiên thể rất phức tạp nhất là đối với Mặt Trăng do bị ảnh hưởng nhiễu loạn sức hút từ Mặt Trời, Trái Đất, các hành tinh khác và hình dạng không đều của khối cầu Trái Đất cũng như Mặt Trăng. Có thể thấy, ở ví dụ trên là chỉ tính sai vài chục giây đã dẫn đến các tháng thiếu, đủ khác nhau. Ngay Đài Thiên văn Tử Kim Sơn (Trung Quốc) - theo ấn phẩm công bố năm 2002 cũng tính nhầm (theo giờ Bắc Kinh) các ngày 28/9/2057 (điểm Sóc rơi vào 23h 59'), ngày 4/9/2089 (23h 57') và ngày 7/8/2097 (23h 59') bị tính sang ngày hôm sau nên đã làm thay đổi độ dài của tháng. Cho nên, việc thống kế các tháng Chạp đủ, thiếu ở các năm là không mang nhiều ý nghĩa mà tất cả phụ thuộc vào sự tính toán chính xác ở từng thời điểm cụ thể.

Chẳng hạn các năm: 2014, 2015, 2017, 2018, 2019, 2020, 2021 có các tháng Chạp đủ (30 ngày) nhưng đến 2022 có tháng Chạp thiếu (29 ngày) và sang năm 2023 và 2024 lại đủ. Rồi tiếp tục là các tháng Chạp thiếu cho đến năm 2033 mới lại thấy tháng Chạp đủ.

PV: Xin ông cho biết quy tắc tính lịch Âm Dương tại Việt Nam?

Chuyên gia Trần Tiến Bình: Về tính lịch Âm Dương cả Việt Nam và Trung Quốc đều áp dụng chung cùng một quy tắc như nhau, đó là:

1. Ngày đầu tháng là ngày Sóc (Không Trăng);
2. Năm bình thường có 12 tháng, năm nhuận có 13 tháng;
3. Ngày Đông chí luôn rơi vào tháng 11;
4. Trong năm nhuận, tháng không có Trung Khí là tháng nhuận, tháng này đánh số cùng với tháng trước nó (thêm chữ nhuận). Nếu trong năm nhuận có hai tháng không có Trung Khí thì tháng đầu tiên sau Đông chí được coi là tháng nhuận;
5. Việc tính toán dựa trên kinh tuyến pháp định (ở Việt Nam là 105° Đông và Trung Quốc là 120° Đông, tương ứng với múi giờ 7 và 8).

Như vậy, Lịch Việt Nam sở dĩ có lúc khác Lịch Trung Quốc là do điểm e) ở trên. Điều này dựa trên Quyết định số 121-CP ngày 08/8/1967 do Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng ký quy định múi giờ chính thức của nước ta là múi giờ 7 và Âm lịch sử dụng ở Việt Nam được tính theo múi giờ chính thức này.

Ví dụ, năm 1968, Việt Nam bắt đầu dùng lịch tính theo múi giờ 7. Do vậy, Việt Nam ăn Tết trước Trung Quốc 01 ngày. Nguyên nhân là vì ngày 31/12/1967 tương ứng với ngày 01 tháng Chạp cả ở Lịch Việt Nam và Lịch Trung Quốc nhưng điểm Sóc kế tiếp xảy ra lúc 23h29' giờ Việt Nam ngày 29/01/1968 nên tháng Chạp ở Lịch Việt Nam chỉ có 29 ngày (tháng thiếu). Lúc này, theo giờ Bắc Kinh đã là 0h29' ngày 30/1 (tháng đủ). Do vậy mồng 1 Tết Nguyên đán Mậu Thân 1968 tại Việt Nam sớm hơn Trung Quốc 1 ngày.

PV: Xin cảm ơn Chuyên gia Trần Tiến Bình về cuộc trao đổi này. Nhân dịp xuân mới Giáp Thìn – 2024, Ban Biên tập Bản tin KHCN xin kính chúc ông luôn mạnh khỏe, thành công và hạnh phúc.

Nguồn: Trung tâm Thông tin - Tư liệu